Τσοκολάτα Παυλίδου

«Η θρεπτικωτέρα και οικονομικωτέρα τροφή, ασυγκρίτως ευθυνοτέρα του καφέ 4 δραχμάς η οκά 80 λεπτά η πλάκα. Αποστέλλεται ταχυδρομικώς. Αριθμ. Τηλεφώνου 286.»

Το 1859 παρουσιάζεται το μακροβιότερο και με τις περισσότερες διακρίσεις στην ιστορία της εταιρείας προϊόν, η «Τσοκολάτα Παυλίδου», η οποία άρχισε να διατίθεται από το κατάστημα της οδού Αιόλου.

«Η εκ του καταστήματος μου παραγόμενη τσοκολάτα, εκτός του ότι είναι τέλεια κατά την εργασίαν, πλεονεκτεί και από πολλάς ευρωπαϊκάς τσοκολάτας ως εμπεριέχουσας όλον το φυσικό πάχος του κακάου. Η μακροχρόνιος υπόληψις ήν το κατάστημα μου δικαίως εκτήσατο, εγγυάται μεγάλως εις τους καταναλωτάς της Τσοκολάτας ότι πάντοτε η σύνθεσης αυτής θα εμπεριλαμβάνη καθαράν ζάχαριν και άδολον κακάον. Όταν η Τσοκολάτα είναι άδολος τότε αυτή συντελεί και εις την υγείαν του ανθρώπου. Προς τούτοις δε η εκ του καταστήματος μας Τσοκολάτα ευρίσκεται και πάντοτε προσφάτως, διότι καθημέραν εξάγομεν και και εξοδεύομεν την προ μικρού κατασκευασθείσαν».

Το ανωτέρω απόσπασμα αποτελεί μία αναφορά του Σπυρίδωνα Παυλίδη στον τρόπο κατασκευής της «Τσοκολάτας» από το κατάστημα του, που διαφαίνονται έντονα τα στοιχεία του πρώιμου μάρκετινγκ, ώστε να μπορέσει να πείσει τους καταναλωτές της εποχής για ένα προϊόν το οποίο άκουγαν για πρώτη φορά και δύσκολα θα πλησίαζαν, σε μια Ελλάδα μάλιστα «πληγωμένη» από τις συνέπειες πολυτάραχων καταστάσεων μετά την επανάσταση του 1821.

Η ζήτηση για την «Τσοκολάτα» διαρκώς αυξάνονταν, γεγονός που ανάγκασε τον Σπυρίδωνα Παυλίδη να προχωρήσει σε διαρθρωτικές κινήσεις για την ανάπτυξη του προϊόντος. Η παρασκευή της σοκολάτας για τα δεδομένα της εποχής, ήταν ένα παραπάνω από δαπανηρό εγχείρημα αφού τα μηχανήματα για την επεξεργασία του κακάο ήταν ιδιαίτερα ακριβά.

Ένα προϊόν το οποίο κατά τα πρώτα χρόνια παρουσίας του στην αγορά, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως προϊόν που μπορούσαν να απολαύσουν μόνο εύποροι και πλούσιοι Αθηναίοι της εποχής. Με το πέρασμα του χρόνου και τη δυνατότητα μεγαλύτερης διαφήμισης, το προϊόν άρχισε να αποκτά μεγαλύτερη ευρύτητα να γίνεται γνωστό σε περισσότερο κόσμο και κυρίως στα χαμηλότερα οικονομικά στρώματα.

Το πρώτο μηχάνημα για την επεξεργασία της σοκολάτας στην Ευρώπη κατασκευάστηκε στο Παρίσι το 1830, από τον George Hermann. Aς, δούμε, μια ενδεικτική περιγραφή για την κατασκευή της σοκολάτας μέσα από τη στήλη μιας εφημερίδας της Αθήνας των αρχών του 20ου αιώνα.

Η «Τσοκολάτα Παυλίδου» από την πρώτη στιγμή διάθεσης της στην αγορά, άρχισε να αποσπά σημαντικές διακρίσεις από εκθέσεις σε ολόκληρη την Ευρώπη. Αρχικά, λόγω της διάθεσης προς το ευρύ κοινό κερδίζει το χάλκινο βραβείο στην Πανελλήνια Έκθεση Γεωργικών και Βιομηχανικών Προϊόντων, ενώ λίγα χρόνια αργότερα θα κερδίσει στο Παρίσι το χρυσό μετάλλιο στην πρώτη παγκόσμια έκθεση σοκολάτας. Δεκαοκτώ ακόμη μετάλλια καταλαμβάνει από τους σημαντικότερους διαγωνισμούς στην Ευρώπη, που κοσμούν μέχρι και σήμερα το χαρακτηριστικό μπλε περιτύλιγμα της.

«Η σοκολάτα κατασκευάζεται εκ των ξηρών σπόρων του κακάο, καθαρισθέντων προηγουμένως, έπειτα καβουρδισθέντων και πάλιν καθαρισθέντων εκ του φλοιού και του σπέρματος, λειοτρηβηθέντων κατόπιν εις ειδικούς μύλους και μηχανάς και δι΄ αναμείξεως μετά ζαχάρεως. Μετά την ανάμιξιν ταύτην επακολουθεί άλλη κατεργασία κατόπιν συσκευάζεται και παραδίδεται εις το εμπόριον».

- Η κατασκευή της σοκολάτας

To να κατασκευάσει κάποιος σοκολάτα την εποχή εκείνη ήταν κάτι παραπάνω από μια ιδιαίτερη καινοτομία. Ένα άγνωστο για την Ελλάδα προϊόν σε μια συνθήκη που στην Ελλάδα δεν είχε ακουστεί καν η λέξη “κακάο”. H πρώτη ύλη για την κατασκευή της σοκολάτας, που δεν είχε καμία προοπτική εισαγωγής και κατά συνέπεια επεξεργασίας. Με μοναδική εξαίρεση τον Σπυρίδωνα Παυλίδη που το 1841 εισάγει στην Ελλάδα ένα μύλο του καφέ, το πρώτο χειροκίνητο μηχάνημα για την κατασκευή της σοκολάτας.

Έχοντας καταλάβει το μέλλον του κλάδου και την άμεση συνάρτηση του με τη Γαλλία, το 1858 όπως προαναφέραμε στέλνει το 1858 τον Γεώργιο Νικήτα στη Γαλλία για να εντρυφήσει στα μυστικά της ζαχαροπλαστικής και να βοηθήσει στην ανάπτυξη της επιχείρησης όταν θα επιστρέψει στην Ελλάδα. Γυρίζει στην Ελλάδα το 1860, χρονιά κατά την οποία αρχίζει και η ανάπτυξη της επιχείρησης.

Η παραγωγή της σοκολάτας γίνονταν μόνο κατά τους χειμερινούς μήνες, το φθινόπωρο και λιγότερο η άνοιξη. Τότε θα μπορούσε να καταναλωθεί καλύτερα και ευκολότερα ένα προϊόν όπως η σοκολάτα. Μια εποχή κατά την οποία αυξήθηκαν σημαντικά και οι παραγγελίες κακάο για την επιχείρηση του Σπυρίδωνα Παυλίδη. Η πρώτη παραλαβή κακάο σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία(Αρχείο Παυλίδη και επίσημα τελωνειακά συνοδευτικά) έγινε στις 28 Δεκεμβρίου 1860. Εκατόν είκοσι δύο οκάδες κακάο, δηλαδή δύο μεγάλα σακιά.

Μια κομβική για το “Γλυκισματοποιείο” χρονολογία, αν αναλογιστεί κανείς πως την εποχή εκείνη η επιχείρηση εφοδιάστηκε με το νέο τύπου μηχάνημα που πιθανώς έφερε από το Παρίσι ο Γεώργιος Νικήτας. Μια μηχανολογική καινοτομία με την οποία άρχισε η μαζική παραγωγή σοκολάτας για την επιχείρηση, με αποτέλεσμα τις μεγαλύτερες εισαγωγές κακάο και την διαρκώς διευρυνόμενη μηχανολογική της ανάπτυξη.

Είναι αυτός που πιθανώς επιστρέφοντας στην Ελλάδα, μεταφέρει και την πρώτη τεχνολογική καινοτομία για την επιχείρηση του Σπυρίδωνα Παυλίδη που αύξησε ιδιαίτερα σημαντικά την παραγωγή της σοκολάτας.

Ο γαλλικός οίκος εισαγωγών-εξαγωγών Delvaille- Attias έστελνε στην Ελλάδα πρώτες ύλες για την κατασκευή σοκολάτας (κακάο-βανίλια), αλλά και άλλων προϊόντων που κατασκεύαζε. Είναι σημαντικό να αναφερθεί πως στα μέσα της δεκαετίας του 1860 και πιο συγκεκριμένα το 1863, ο γαλλικός οίκος έστελνε οδηγίες για το καβούρντισμα του κακάο, αφού έρχονταν στην Ελλάδα συνήθως ακατέργαστο και σε κάποιες περιπτώσεις πάντα σε μεγάλες όμως ποσότητες κατεργασμένο και έτοιμο. Από το 1859 και την εισαγωγή 122 κιλών κακάου, φτάσαμε στα 300 κιλά του 1864 και στις μεγάλες ποσότητες του 1865 που ξεπερνούσαν τα 500 κιλά.

Ένα χειροκίνητο μηχάνημα που συνέθλιβε το κακάο κατασκευασμένο από τρεις κυλίνδρους και με βασικό υλικό τον γρανίτη. Ένα μηχάνημα που βοήθησε σημαντικά στην επεξεργασία του κακάο και την κατασκευή της σοκολάτας. Μπορούσε να “καταστρέψει” τα σκληρά υπολείμματα της μάζας του κακάο ώστε να μην υπάρχουν καθόλου κόκοι και να γίνεται γευστικότερο και πιο απολαυστικό το κακάο.

Με την εισαγωγή του συγκεκριμένου μηχανήματος και μέχρι να φτάσει έντεκα χρόνια αργότερα το 1871, όπου η επιχείρηση κάνει ένα ακόμη μεγαλύτερο τεχνολογικό άλμα για τα δεδομένα της εποχής εκείνης εισάγοντας ένα μηχάνημα που θα τελειοποιούσε τη διαδικασία παραγωγής δουλεύοντας με ατμό.

Μια κινητήριος δύναμη που έδωσε “φτερά” και άλλο αέρα στην επιχείρηση, αφού λίγο περισσότερα από εβδομήντα μόλις εργοστάσια την εποχή εκείνη λειτουργούσαν σε ολόκληρη την Ελλάδα με βάση τον ατμό στην παραγωγική τους διαδικασία. Αυξάνονται σταδιακά οι εισαγωγές κακάο για την επιχείρηση, κάτι που όπως πιστοποιούν τα στοιχεία συνυπάρχει με την έλευση του εν λόγω μηχανήματος.

Γεγονός που δείχνει την ανοδική τάση των εργασιών της επιχείρησης, με σημαντικά όμως προβλήματα στη συγκεκριμένη συνεργασία. Η μεγάλη απόσταση και η διαρκώς αυξανόμενη ανάγκη για πρώτες ύλες, ανάγκαζαν τον Σπυρίδωνα Παυλίδη να απευθύνεται συχνά στον γαλλικό οίκο και να του ζητάει επίσπευση των παραγγελιών.

Στέφανος Βαρβαρίγος

(Οικονομικός Διευθυντής Σοκολατοβιομηχανίας Παυλίδη)

“Ήρθα στην εταιρία το 1970 και έφυγα το 1988 όταν ουσιαστικά είχε ολοκληρωθεί η πώληση της εταιρίας  στην ελβετική πολυεθνική JACOBS Succhard. Νομίζω άλλωστε πως δεν υπήρχε και άλλη διέξοδος. Ο Δημήτριος Παυλίδης ήταν ο τελευταίος άρρεν απόγονος της οικογένειας και δεν υπήρχε σε καμία περίπτωση  διάδοχη κατάσταση.  Ο τελευταίος  άρρεν Παυλίδης που ίσως θα μπορούσε να παρατείνει  την προοπτική εξαγοράς ήταν ο Γεώργιος Ξενοφών Παυλίδης ανιψιός του Γεωργίου Α. Παυλίδη που ανέλαβε πρόεδρος της εταιρίας το 1987 όταν ουσιαστικά η πώληση είχε ολοκληρωθεί. 

Ο Δημήτριος Παυλίδης ήταν μια ιδιαίτερη περίπτωση ανθρώπου. Πολυπράγμων και πολυτάλαντος. Με  σπουδές στην Ελλάδα  και το εξωτερικό διηύθυνε την επιχείρηση με ιδιαίτερη μαεστρία. Άνθρωπος  θετικός ακολούθησε την επιχειρηματική πορεία της μητέρας του Ελένης η οποία πήρε τα ηνία της εταιρίας σε μια  δύσκολη συγκυρία. Μετά τον  ξαφνικό θάνατο του πατέρα του το 1924  σε ηλικία πενήντα δύο χρόνων αναλαμβάνει η μητέρα του δίνοντας μια ιδιαίτερη ώθηση στην επιχείρηση. 

Ο Δημήτριος Παυλίδης ήξερε βαθιά μέσα του πως η μόνη λύση  για τα όποια ζητήματα και σε κάθε συγκυρία  ήταν ο συνεχής εκσυγχρονισμός και η ανάπτυξη της εταιρίας. Η κίνηση για την επέκταση του παραγωγικού τμήματος της εταιρίας στα Οινόφυτα που ήταν δική του επιλογή βοήθησε σημαντικά στην ανάπτυξη της εταιρίας. 

Μιλούσε νομίζω έξι ή επτά γλώσσες. Άνθρωπος συνετός και μετρημένος.  Δωρικός για τον εαυτό του. Για τους υπαλλήλους και τους εργαζόμενους στην εταιρία έδινε τα πάντα. Τους φρόντιζε  σαν “παιδιά“ του. Άλλωστε  το ότι δεν είχε δικά του παιδιά έπαιξε  καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του. Μας έδινε, μιλώντας για τα υψηλόβαθμα στελέχη της εταιρίας πάντα ένα ιδιαίτερο bonus. Αξιοποιώντας προς όφελος  της εταιρίας που τη θεωρούσε δεύτερο σπίτι  του κάθε δυνατό δεδομένο. Υπήρχε μια εποχή η δυνατότητα για όσες εταιρίες πραγματοποιούσαν σημαντικό εξαγωγικό έργο,να μπορεί να παραμείνει στην εταιρία ένα ποσοστό της τάξης του 3%. Το ποσό που έμενε καθαρό στα ταμεία της εταιρίας έφτανε τα 3.000.000 δραχμές και το οποίο μας το μοίραζε ως bonus. Στους υπαλλήλους της εταιρίας τα Χριστούγεννα και το Πάσχα ήταν πάντα στο πρόγραμμα η γαλοπούλα και το αρνί και κάποιες σημαντικές γα την εποχή εκείνη έξτρα παροχές. 

Μια εταιρία από την οποία μόνο καλά έχω να θυμηθώ και λίγα όχι απαραιτήτως αρνητικά αλλά δύσκολα θα μπορούσα να πω. Μοναδική γκάμα και ποικιλία προιοντικών κωδικών. Το 1981 τα μοναδικά σοκολατίνια Τζοκόντα.  H μοναδική Mερέντα που έκανε την εμφάνισή της το 1974 και σε  κάποια στιγμή το εργοστάσιο μπορούσε να παράγει σε καθημερινή βάση περίπου τριάντα δύο χιλιάδες κουτιά. Με τη μέγιστη κατανάλωση να πραγματοποιείται στη Βόρεια Ελλάδα και συγκεκριμένα στη Θεσσαλονίκη. Η εταιρία είχε πολύ δυνατά υποκαταστήματα στη Βόρεια Ελλάδα με σημεία αναφοράς την Καβάλα  και τις Σέρρες.  Με δυναμική για πολλούς κωδικούς και  όχι μόνο για τη Merenda! 

Σχεδόν όλα  τα χρόνια παρουσιάζαμε κέρδη και εάν θυμάμαι καλά ποτέ ζημιές. Μας δυσκόλεψε ιδιαίτερα η περίοδος 1981-1984  με τον τότε Γενικό Γραμματέα Εμπορίου κ. Μιχάλη Σάλλα. Μια ή δύο χρονιές εάν θυμάμαι  καλά υπήρχε μια διάταξη σύμφωνα με την οποία  εάν μια εταιρία ήθελε να αυξήσει κάποιο από τα προϊόντα της έπρεπε να παρουσιάσει κοστολογικά στοιχεία στο Υπουργείο. Τα περισσότερα από τα προϊόντα μας ήταν εισαγόμενα με κυριότερο το κακάο του οποίου  η τιμή άλλαζες καθημερινά και δε ξέραμε τι θα γίνει την επόμενη μέρα. Όμως και πάλι τα καταφέραμε με απόλυτη επιτυχία. 

Μια άλλη εξίσου ιδιαίτερη στιγμή ήταν όταν αποφασίσαμε  το  1974 και κυρίως αποφάσισε ο ίδιος να μπει η εταιρία στο Χρηματιστήριο Αξιών  Αθηνών. Είμασταν η μόνη εταιρία που μπήκε την εποχή εκείνη στο Χρηματιστήριο μόνο με τις προνομιακές και όχι με τις κοινές μετοχές. Άνθρωπος προνοητικός ήθελε να διαφυλάξει το μέλλον και τη συνοχή της εταιρίας.  Για λόγους που δε χρειάζεται να αναφερθούν ιδιαίτερα  από εμένα για ευνόητους λόγους, αφού ήμουν αυτός  που κίνησε  την όλη διαδικασία. Εμένα έστειλε για να συνεννοηθώ με τον Πρόεδρο  του Χρηματιστηρίου για να προχωρήσουμε μια τόσο ιδιαίτερη για τα δεδομένα της εποχής διαδικασία. 

Άνθρωπος που εργάζονταν ακατάπαυστα. Ήθελε να δίνει λύσεις σε όλα.  Η εβδομάδα δε του έφτανε. Μιλώντας πάντα για τις εργάσιμες μέρες.  Τα Σάββατα και τις Κυριακές δουλεύαμε μαζί για να σχεδιάσουμε την επόμενη μέρα. Προγράμματα και επόμενες κινήσεις της εταιρίας. Έτσι, και ένα Σάββατο του 1986, Δουλεύαμε μαζί μέχρι το μεσημέρι στο εργοστάσιο. Εγώ έφυγα περίπου στις 13.30  για να γυρίσω στο σπίτι και  μετά από λίγο έφυγε κι εκείνος με τον οδηγό  του. Μετά από δύο ώρες με πήρε τηλέφωνο ο οδηγός του για να μου πει το δυσάρεστο γεγονός. Είχε πεθάνει από ανακοπή. Μια ιδιαίτερα δύσκολη στιγμή”.